Bu yazı, müziği plaktan dinleme keyfine yeni varacak, henüz plaklar ve dinleme cihazları hakkında yeterli bilgi sahibi olmayanlara yol göstermek amacıyla hazırlanmıştır. Burada verilen bilgiler plağın tarihçesini sunmaktan çok, pratik olarak piyasadaki plakları ve bunları çalan cihazları tanıtmaya yöneliktir.
Plaklar çaplarının "inç" üzerinden ölçümü veya dakikada attıkları devir sayısına göre iki farklı şekilde sınıflandırılır. Yurt dışında daha çok çap temelli sınıflandırma geçerlidir. Ülkemizde ise sınıflandırma ve isimlendirmede devir esas alınmıştır.
Basitçe her iki sınıflandırmaya bakmak plak çeşitlerini anlamak için yeterli olacaktır:
Önce çap temelli sınıflandırmaya bakacak olursak plakların 7 inç (yaklaşık 17,5 cm) ve 12 inç (yaklaşık 30 cm) çaplı olmak üzere iki gruba ayrıldığı görülür. Plaklar devirleri ne olursa olsun kullanım amaçlarına (müzik, eğitim, reklâm...) göre bu iki ölçüden birine göre veya bunlara yaklaşık olarak üretilmiştir.
Devirlere gelince, plakta 4 temel devir vardır: 16, 33, 45 ve 78 devir. Bunları icat kronolojisine uygun sırayla inceleyelim:
78 devir, halk arasındaki yaygın adıyla "taş plak", plakların atası olarak kabul edilir. Bunların çap ölçüleri biraz daha küçük olmakla birlikte 12 inçe yani 33'lük plaklara yakındır. Yaklaşık çaptaki diğer plaklara göre malzemelerinin sertliği, ağırlığı ve ses izlerinin daha seyrek olmasıyla ayırt edilirler. 78 devir plaklarda esneme olmaz; darbe aldıklarında yüzeysel atma yapabilecekleri gibi hammadde özelliğine bağlı olarak çatlama yapmayıp çok çabuk kırılırlar. 78 devirlik bir plağın her iki yüzünde birer parça kayıtlıdır. Bu yönleriyle 78 devirler, 45 devirlik plaklara benzerler. 78 devirlerin ana çalma araçları manuel veya elektrikle çalışan gramofondur. 78 deviri destekleyen pikaplarla da bunları dinlemek mümkündür.
16 devir, pek az üretilmiştir, hatta ülkemizde piyasada da pek görülmez.
33 devir, 33'lük veya diğer adıyla "uzunçalar (longplay, LP), çap ölçüsü olarak 12 inçe uygundur. Çapı 7 inç olup deviri 33 olan plaklar da vardır ancak bunların sayısı daha azdır ve bunlara da "EP (Extended Play)" adı verilir. 33 devir LP'lerin her iki yüzünde ortalama beşer parça kayıtlıdır, bu plaklara bu sebeple uzunçalar da denmektedir. 33'lük EP'lerde ise genelde her iki yüzde ikişer parça bulunur. LP'ler genelde bir sanatçının bir tam albümünü içerir. (Bu yönleriyle teyp kasetlerine benzerler.) Bu plaklar üç yanı kapalı, sağ taraftan açık, kartondan üretilmiş bir albüm muhafazasının içinde ayrıca, iç zarfı diyebileceğimiz, beyaz renkli kâğıttan bir koruyucu kılıfla piyasaya sürülmüştür. Karton albüm muhafazalarının yana doğru açılır kapaklı olanları da vardır. 33 devir plaklar elektrikle çalışan pikaplarda çalınır.
45 devir, yani 45'lik, 7 inç çaplı olarak karşımıza çıkar. Deviri 45 olup çapı 12 inç olan plaklar da vardır ancak bunlara 45'lik değil "maxisingle" denir. Bu tarz plakların üretimi Türkiye müzik piyasasında pek tutulmamıştır. Belki de bu yüzden "maxisingle"lara Türkçe bir isim konulmamıştır. 45'lik bir plağın her iki yüzünde birer parça kayıtlıdır. Doğrusu plaklar içinde en çok bulunanı bunlardır. Bazı 45'liklerde tıpkı EP'lerde olduğu gibi her iki yüze ikişer parça kaydedilmiş olduğu da görülebilir. Bunlara genelde "mini LP" adı verilmektedir. 45'likler deliksiz veya göbek etiketi çapında tek veya çift yüzünden delikli "firma kapağı", "ortak kapak" veya "orijinal kapak" adı verilen fakat hepsi kâğıttan üretilmiş zarf biçiminde kare kapaklar içinde bulunurlar. Firma kapağı, üretici firmaya ait bilgileri üzerinde bulunduran kapaktır, bir firmanın farklı sanatçılarına ait çok sayıda plakta kullanılmış olabilir.
Ortak kapak, bir firmanın bir sanatçısına ait, genelde ön yüzünde sanatçı resmi, arka yüzünde sanatçının çıkmış plaklarının listesini bulunduran ve sanatçının birden fazla plağını piyasaya sürmekte kullanılmış kapaktır. Orijinal kapak ise bir firmanın bir sanatçısının bir 45'liği için basılmıştır ve ön yüzünde sanatçı resmi ile birlikte 45'liğin içeriğini de gösteren kapaktır. 45'lik kapakları, kâğıttan üretilmiş olmalarına bağlı olarak çok çabuk yıpranır ve kaybolur. Bu yüzden piyasada mevcut 45'liklerin çok büyük bir bölümü kapaksızdır. 45'lik plaklar tıpkı 33'lük plaklar gibi pikaplarda çalınır. Tabii, 45 veya 33 devir plakçalarken pikabın devir ayar düğmesini uygun konuma getirmeyi unutmamak gerekir.
Plak satın alırken dikkat edilmesi gerekenler.
1-Satın alacağınız plağın özellikle taş plak mı, 33 veya 45 devir mi olduğuna dikkat ediniz, zira 33 veya 45 devirleri gramofonda dinleyemezsiniz, yine birçok pikaplar 78 deviri desteklemediğinden taş plakları çalamaz.
2-45'lik plaklarda, göbek etiketinin, dolayısıyla plağın tam ortasında, yaklaşık 3 cm çapında kırılıp çıkarılabilen, dört noktadan gövdeye tutturulmuş göbekler vardır. Yabancı plakların çoğu orijinalden göbeksizdir veya bunlar sökülüp takılabilen göbeğe sahiptir. Yerli plakların ise yarısına yakınının göbekleri kırılmıştır. Göbeksiz veya göbeği kırık plakları göbek aparatı adını verebileceğimiz yaklaşık 3 cm çaplı plastik bir pikap aparatı yardımıyla pikapta çalarız.
Pikabınızın göbek aparatı yoksa alacağınız 45'liğin göbekli olmasına dikkat ediniz.
3-Plaklar ve kapakları, en iyisi 10/10 (M/Mint/Çil) ve en zayıfı 6/10 (G/Good/İyi) ile gösterilmek üzere 5 ayrı derece ile kondisyon değerlendirmesine tâbi tutulur. Satın alacağınız plağın kondisyonuna ve satıcının kondisyonla ilgili verdiği bilgiye mutlaka dikkat ediniz. Plağı fiziksel olarak muayene etme şansınız varsa plak yüzeyinde, özellikle parmak uçlarınızla hissedebileceğiniz çizikler bulunmamasına dikkat ediniz.
4-Özellikle 45'lik ve 33'lük plaklarda çatlaklarla karşılaşabilirsiniz, bunlar kargo veya postada (özellikle, iyi paketlenmemişse) çok çabuk çatlayıp kırılabilir. Bu yüzden kargodan plak teslim alırken dikkatli olunmalıdır.
5-Genel olarak taş plak koleksiyonu yapmak, 45'lik ve/veya 33'lük koleksiyonu yapmaya göre daha masraflı bir iştir. Zira piyasada taş plaklar daha az bulunur ve bunların muhafazası, taşınması, kullanılması biraz daha zahmetlidir. Yeni başlayanlar için 45'lik ve/veya 33'lük plaklar önerilebilir.
6- Tüm diğer koleksiyon objelerinde olduğu gibi plakta da fiyat ibresi "nadir" bulunan plaklarda oldukça yukarılara kadar çıkabilmektedir. Ancak amatör bir plak dinleyicisi iseniz https://www.burefe.com/plak’da her zaman makul fiyatlarla plaklar edinmeniz de mümkündür.
Comentários